Αιωνόβια δέντρα.

Τα Αιωνόβια Δέντρα στον Τόπο μας

Οι παλιότερες γενιές αντιμετώπιζαν τα αιωνόβια δέντρα με σεβασμό και δέος, συχνά από φόβο για πιθανές κατάρες σε περίπτωση που τα έκοβαν [1]. Ιδιαίτερα εκείνα που βρίσκονταν κοντά σε εκκλησίες ή ανήκαν σε μετόχια θεωρούνταν βακούφικα, δηλαδή αφιερωμένα στην Εκκλησία, και πίστευαν πως θα τους έπιανε κατάρα αν τα πείραζαν.

Τα αιωνόβια δέντρα σε κάθε τόπο αποτελούν σύμβολα σοφίας, μακροζωίας, ιερότητας, γενναιότητας και γαλήνης, κατέχοντας διαχρονικά ξεχωριστή θέση στον παραδοσιακό μας πολιτισμό. 

Είναι δέντρα που σεβάστηκε ο χρόνος και οι πρόγονοί μας – δέντρα που αποδεικνύουν την ανθεκτικότητα της φύσης μέσα στους αιώνες, πολλά από τα οποία συνδέονται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα του τόπου. Έχουμε υποχρέωση και ευθύνη να τα προστατεύσουμε και να τα διατηρήσουμε ως ζωντανά στοιχεία της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Πρόκειται για ζωντανούς μάρτυρες της ιστορίας και του τοπίου – δέντρα που “είδαν” και “άκουσαν” πολλά, που έγιναν σιωπηλοί μάρτυρες των παραπόνων και των αγωνιών μας, άκουσαν τις καμπάνες να ηχούν για χαρές και λύπες. Συνδέονται με μοναδικές ιστορίες και μύθους που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.

---

Τα Δέντρα της Μάλτσιανης Ριζών

Ο τόπος μας είναι ένας αληθινός θησαυρός φύσης, πλούσιος σε βιοποικιλότητα, γεμάτος δέντρα, φυτά και αρωματικά βότανα που ευδοκιμούν στον ευλογημένο αυτόν τόπο. Ανάμεσα στις ρίζες του παρελθόντος και στη ζωντάνια του παρόντος, ξεχωρίζουν τρία αιωνόβια δέντρα που σημάδεψαν τη ζωή του χωριού μας: οι περήφανες βελανιδιές, τα σκιερά πλατάνια και οι ευλογημένες ελιές. Κάθε ένα τους κουβαλά ιστορίες, αναμνήσεις και σοφία αιώνων, ριζωμένα βαθιά στη γη αλλά και στις καρδιές των ανθρώπων.

---

Πλατάνια

Στην ελληνική μυθολογία, η Πλάτανος ήταν κόρη του Ποσειδώνα και αδελφή των γιγάντων Αλωάδων. Όταν τα αδέλφια της πέθαναν, από τη θλίψη της μεταμορφώθηκε σε δέντρο. Από τον πατέρα της κληρονόμησε την αγάπη για το υγρό στοιχείο, γι’ αυτό και φυτρώνει πάντα κοντά στο νερό· από τα αδέρφια της, πήρε το γιγάντιο ανάστημα.

Αναφορές για τον πλάτανο έχουμε ήδη από την Ομηρική εποχή. Στη Μάλτσιανη, σημείο αναφοράς αποτελεί ο πλάτανος στο κέντρο του χωριού, δίπλα από την πηγή της Μαργάρος. Επίσης, σημαντικά πλατάνια υπάρχουν στο Ριζοράδη, στην Πλασιά και, παλαιότερα, στον λάκκο της Γρούζας – τα τελευταία κόπηκαν την εποχή του καθεστώτος για τη δημιουργία ασβεσταριών.

---

Ελιά – Το Δώρο της Αθηνάς

Η ελιά είναι από τα πιο ιερά δέντρα της αρχαιότητας, υπό την προστασία της θεάς Αθηνάς. Σύμφωνα με τον μύθο, η Αθηνά χάρισε στους Αθηναίους την πρώτη ελιά του κόσμου, που φύτρωσε εκεί όπου χτύπησε το δόρυ της, νικώντας τον Ποσειδώνα στη διεκδίκηση της πόλης.

Η ελιά υπήρξε αναντικατάστατη για τη διατροφή, τη θέρμανση, την υγεία, την κατασκευή σκευών και επίπλων. Από τότε, τα ελαιόδεντρα γύρω από την Αθήνα θεωρούνταν ιερά, και η βεβήλωσή τους τιμωρούνταν με εξοστρακισμό ή και θάνατο.

Στον τόπο μας, η ελιά έχει θρέψει γενιές ολόκληρες. Αιωνόβιες ελιές βρίσκονται σε όλα τα χωριά των Ριζών, ενώ στη Μάλτσιανη εντοπίζονται κυρίως στα τοπωνύμια Περιβόλια, Βίτσα και Παναγία – δίπλα στο Κεφαλόβρυσο.

---

Βελανιδιά – Η Δρυς του Δία

Η βελανιδιά, ή αλλιώς δρυς, είναι από τα πιο ιερά δέντρα των αρχαίων Ελλήνων, αφιερωμένη στον Δία, θεό του κεραυνού. Η ανθεκτικότητά της στους κεραυνούς πιθανόν την κατέστησε σύμβολο και ιερό δέντρο του θεού [2].

Στη Δωδώνη, στο αρχαιότερο μαντείο του κόσμου, οι ιέρειες ερμήνευαν τα μηνύματα του θεού μέσω του θροΐσματος των φύλλων μιας ιερής δρυός. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, δύο ιέρειες από τις Θήβες της Αιγύπτου, πουλήθηκαν ως δούλες – η μία ίδρυσε το μαντείο του Άμμωνος Διός στην όαση Σίουα και η άλλη το μαντείο του Δωδωναίου Δία, κάτω από μια βελανιδιά που φύτρωσε μόνη της [2].

Στη Μάλτσιανη, οι βελανιδιές είναι παρούσες εδώ και αιώνες. Τοπωνύμια με την ονομασία "Βαλανιδιές" επιβεβαιώνουν την παρουσία τους. Η μεγαλύτερη βελανιδιά βρίσκεται σήμερα κάτω από τον δρόμο κοντά στο Μαγκανάρη.

---

Τα Δέντρα στη Λαϊκή Παράδοση

Τα αιωνόβια δέντρα έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους και στα δημοτικά τραγούδια(3), καθώς και στις παροιμίες:

Παροιμίες για τον πλάτανο:

1-Ίσκιο πο'χεις πλάτανε, να πείνα που δε χορταίνεις.

2-Ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα θέλει αέρα.

3-Όπου πλάτανος, εκεί και νερό.

4-Σαν δεις πλάτανο και βάτο, τρέχει το νερό από κάτω.

5-Χαιρέτα μου τον πλάτανο. (Ειρωνικά, για υποσχέσεις αδύνατες να πραγματοποιηθούν.)

---

Τα αιωνόβια δέντρα είναι ζωντανοί φρουροί της φύσης και της ιστορίας μας. Η διατήρησή τους δεν είναι μόνο υποχρέωση – είναι πράξη σεβασμού προς το παρελθόν και προσφορά στο μέλλον. Οι τοπικές κοινωνίες καλούνται να συμβάλλουν στην ανάδειξη και συντήρησή τους, ώστε να συνεχίσουν να αποτελούν πόλο ιστορικής και πολιτισμικής έλξης.

---

Βιβλιογραφία

1-Γρήγορη Κατσαλίδα – Η περιοχή Θεολόγου Αγίων Σαράντα, 1994

2-Παναγιώτης Μπάρκας – Τα ταξίδια της φηγού, εκδ. Ελίκρανον, 2016

3-Γιώργος Παναγιώτου – Δεν είμαστε κι εμείς Ρωμιοί, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994