Αναδίφηση στην ιστορία τής Μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου.

 

Αναδίφηση στην ιστορία τής Μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου.

Πρίσκος

17 Ιανουαρίου 2019

Σκαλίζοντας την ιστορία της Ιερά Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου που βρίσκεται στην γενέθλια γης  Μάλτσιανη Βορείου Ηπείρου περιοχή Ριζών,
μένεις έκπληκτος από την πληθώρα των πληροφοριών που συναντάς.
Χώρος πίστης και λατρείας για αιώνες για εμάς τους Ριζιώτες, βοήθησε
να κρατήσουν κρυμμένη καλά την πίστη μέσα τους, στα κακοτράχαλα μέρη του ορεινού τοπίου των Ριζών.
Παράλληλα η Μονή είχε τεράστια προσφορά πέραν της πίστης και στα γράμματα καθώς λειτουργούσε ως σχολείο για την περιφέρεια των Ριζών.
Την πρώτη μαρτυρία για την λειτουργία της Μονής ως κρυφό σχολείο την συναντούμε στον Μαλτσιανίτη λογοτέχνη Σταυριανός Βηστιάρης 1540-1610, ό όποιος αναφέρει στο χειρόγραφο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1634 » Οι ανδραγαθίες του σεβαστού ανδριοτάτου Μιχαήλ Βοϊβοδά» ότι έμαθε γράμματα στο σχολείο της μονής.
Στο μοναστήρι σύμφωνα με της αναφορές υπήρχε πλούσια βιβλιοθήκη, βλέπε Μυστακίδη, (Φωνή Ηπείρου φυλ.452 9-11-1901)
Σπουδαίο είναι το έργο του Φιλήμωνος από τον Άγιο Ανδρέα, οποίος διηύθυνε τη μονή για πολλά έτη ως αρχιερατικός επίτροπος και ηγούμενος της μονής από το 1866-1890.
Τα σημαντικότερα έργα τής Μονής την εποχή του Φιλήμων ήταν η κατασκευή της πέτρινης γέφυρας του Μύλου το 1888, καθώς και το πρώτο επίσημο σχολείο «Κεντρικών της Ρίζης Σχολή» στο μύλο το Μάρτιο του1876.
Η Μονή σύμφωνα με τα κείμενα του Μυστακίδη, πιθανών ιδρύθηκε τον έκτο με έβδομο αιώνα μ.Χ, όμως σαφείς ενδείξεις για την ακριβές χρονολογία δεν υπάρχουν, μόνο αναφορές για την ίδρυση της.
Η μονή στο διάβα των αιώνων λειτουργούσε ως Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική, καθώς για αρκετά χρόνια και ως Επισκοπική έδρα, σε διάφορους περιόδους της λειτουργίας και ύπαρξής της.
Στο μοναστήρι υπήρχε ο κώδικας της μονής, παλιό χειρόγραφο με πολλές ιστορικές πληροφορίες για ολόκληρη την περιοχή της Ηπείρου ( Λ.Βρανούση. Χρονικά Ηπείρου σελ.173-180)
Σύμφωνα με την πληροφορία που έρχεται από τον Λ. Βρανούση όταν είχε διατελέσει ηγούμενος του μοναστηριού, ο Κύριλλος από το χωριό Λεσινίτσα, ο ίδιος ανήγγειλε ότι πήρε μαζί του το πολύτιμο αυτό χειρόγραφο και επρόκειτο να το δημοσίευση.
Ο Κύριλλος είχε ταξιδέψει στο Ιάσιον της Μολδαβίας περίπου στα μέσα του 1800, παίρνοντας το μαζί του, δυστυχώς το χειρόγραφο έμεινε αδημοσίευτο έτσι χάθηκαν και τα ίχνη του χειρόγραφου της μονής, μαζί και η ιστορία αιώνων της μονής.

Στο σημείο που βρίσκεται σήμερα οικοδομήθηκε το 1843, πριν ο ναός βρισκόταν στην τοποθεσία Γράβα και είχε καταστραφεί λόγο πυρκαγιάς, δεν υπάρχουν περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα αυτό.
Ο ναός της μονής οικοδομήθηκε  με την δαπάνη του εκ Βλαχίας Αρσενίου Ιερομονάχου.
Ηγούμενος την περίοδο εκείνη ήταν ο Καλλίνικος από το χωριό Κομμάτι.
Το μοναστήρι στο διάβα των αιώνων σύμφωνα με αναφορές που υπάρχουν καταστράφηκε από πυρκαγιά δυο φορές, η πρώτη ήταν το 1473 και η δεύτερη το 1843.

Ο Δροβιανίτης λόγιος Ν.Μυστακίδης που αναδίφησε παλιά έγραφα του μοναστηριού, από όσα είχαν διασωθεί από την πυρκαγιά, έχει δημοσίευση μία μελέτη στο περιοδικό των Πατριαρχείων ( Εκκλησιαστική Αλήθεια, έτος18 1898 σελ. 444& 482-484)
( βλέπε ) Β.Μπαράς Δέλβινο Βορείου…σελ.200-203

Το δημοσίευμα του Νικολάου Μυστακίδη με τίτλο » Θεσπρωτικά» – Ηγούμενοι χρηματίσαντες εν τη κατά την Μάλσιανην μονή τού Άγίου Αποστόλου και Έυαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου.

Πιθανών να είναι και ο μοναδικός κατάλογος, με τους ηγούμενους της μονής που έχει δημοσιευτεί.Το δημοσίευμα αναφέρει όσα στοιχεία ήταν δυνατόν να αντλήσει από την βιβλιοθήκη της μονής, παρουσιάζοντας όλους τους ηγούμενους με χρονολογική σειρά, ενδεικτικά θα αναφέρουμε κάποιους που διοίκησαν την μονή, αφήνοντας το αποτύπωμα στην ιστορία της μονής και ολόκληρης της περιοχής.Τα πρώτα έτη υπάρχει ονομαστική αναφορά για τους ηγούμενους, το πρώτο όνομα σύμφωνα με την χρονολογική αναφορά το συναντούμε  1073  Ιερομόναχος Νικηφόρος.Ο ρόλος της μονής σπουδαίος για την περιοχή όχι μόνο στην διάδοση των γραμμάτων, αλλά και την μεγάλη βοήθεια που προσέφερε στους κατοίκους των Ριζών, την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το 1500 βοηθούσε φτωχούς και διατηρούσε υποτρόφους μέσα στη μονή.

Σύμφωνα με την αφήγηση του Α.Πετρίδη*, η Παναγίας στην Ρίππεση που γινόταν το μεγαλύτερο παραδοσιακό έμπορο πανηγύρι το Παζαρόπουλο, που συμμετείχαν τα χωριά των Ριζών και της Μουργκάνας, ήταν μετόχι του μοναστηριού.

Το μοναστήρι διέθετε μεγάλη ακίνητη περιουσία, όχι μόνο στα γύρω χωριά, αλλά και σε πολλά χωριά της Ηπείρου, την Ρουμανία, και την Κωνσταντινούπολη.

*- Β.Μπαράς Το Δελβίνο Βορείου Ηπείρου και οι γειτονικές του περιοχές σελ.197.
*- Α.Πετρίδης Περί Δωδώνης
*- Χρονικά της μεσαιωνικής και τουρκοκρατούμενης Ηπείρου, έκδ. Έταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών Ιωάννινα 1962 Λέανδρος Βρανούσης
*- Εκκλησιαστική Αλήθεια, έτος18 1898
*-Φωνή Ηπείρου φυλ.452 9-11-1901