Η Ιερά Μονή δεν θεμελιώθηκε απλώς πάνω στη γη, θεμελιώθηκε πάνω στη μνήμη.

 

Η μνήμη που επιμένει.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Μάλτσιανη δεν θεμελιώθηκε απλώς πάνω στη γη θεμελιώθηκε πάνω στη μνήμη.

Λίγα μόλις μέτρα από το μοναστήρι, στέκουν ακόμη τα κυκλώπεια τείχη, πέτρες άλαλες αλλά εύγλωττες, που μαρτυρούν την αρχαία παρουσία και την ανάγκη για οχύρωση ή ιερότητα.

Ακριβώς πάνω από τον ναό, σε επικλινές έδαφος, οι παλαιότεροι του χωριού μιλούν για το αρχαίο ιερό του Απόλλωνα. Ίσως ήταν ένα από τα πολλά τοπικά ιερα που άνθισαν σε καιρούς πριν από τον χριστιανισμό  όταν ο ήλιος, η μαντική και η αρμονία του θεού Απόλλωνα καθοδηγούσαν τους Ηπειρώτες.

Στο έργου του Αθανασίου Πετρίδη αναφέρεται η ανεύρεση μιας επιγραφής στον χώρο της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Μάλτσιανη. Η επιγραφή, λιτή και βαθιά ανθρώπινη, γράφει.

ΛΕΩΝ ΦΑΛΑΚΡΙ

ΩΝΟΣ ΧΑΙΡΕ

Δεν είναι τυχαίο που βρέθηκε στον χώρο της Μονής. Εκεί όπου η λατρεία άλλαξε πρόσωπα, μα ποτέ ουσία.

Η Μάλτσιανη στέκει λοιπόν όχι μόνο ως κατοικημένος τόπος, αλλά ως τόπος ιερός από την αρχαιότητα έως σήμερα. Και είναι αυτός ο τόπος που επιβεβαιώνει με πέτρα και φωνή, πως το παρελθόν δεν είναι νεκρό είναι θαμμένο μόλις κάτω από τα βήματά μας.

Στην Ήπειρο, ήδη από τους ομηρικούς χρόνους, υπήρχαν διάσπαρτα ιερά του Διός, του Απόλλωνα, της Αθηνας  και άλλων θεοτήτων. Το σημαντικότερο ήταν το Μαντείο της Δωδώνης, όπου ο Δίας και η Διώνη μιλούσαν μέσα από τα φύλλα της ιερής βελανιδιάς. Δεν ήταν όμως το μόνο μικρότερα ιερά υπήρχαν σε πολλά σημεία της Χαονίας και της Μολοσσίας. Η ύπαρξη αφηγήσεων για ιερό του Απόλλωνα πάνω από τη Μονή του Θεολόγου δείχνει ότι η περιοχή της Μάλτσιανης ανήκε σε αυτό το πλέγμα λατρευτικών κέντρων, έστω και τοπικής εμβέλειας, δείχνει ότι η περιοχή της Μάλτσιανης ανήκε σε αυτό το πλέγμα λατρευτικών κέντρων, έστω και τοπικής εμβέλειας.

Σε ορισμένες περιόδους, ιδιαίτερα κατά την ελληνιστική εποχή, λατρεύονταν και ο Απόλλων στη Δωδώνη ως θεός της μαντικής και της μουσικής. Εξάλλου, ο Απόλλων θεωρούνταν γενικά θεμέλιος της ευταξίας και της προφητείας, αξίες που είχαν βάθος και στη θρησκευτικότητα των Ηπειρωτών. Αυτό ενισχύει την ιδέα ότι το ιερό του Απόλλωνα πάνω από τη Μονή δεν ήταν αποκομμένο ή τυχαίο, αλλά ίσως συνδεόταν έμμεσα με τη θρησκευτική ακτινοβολία της Δωδώνης.

Η Δωδώνη ήταν ο φωτεινός ναός του Δία το αυτί του κόσμου. Μα η Ήπειρος είχε κι άλλες φωνές, σε μικρότερους λόφους και γωνιές, όπου ο Απόλλων μιλούσε χωρίς να χρειάζεται να φωνάξει.

Στη Μάλτσιανη, πάνω από τη Μονή, η αφήγηση των γερόντων για το αρχαίο ιερό του Απόλλωνα δεν είναι μύθος. Είναι αντήχηση μιας παλαιάς λατρείας, ίσως συνδεδεμένης με τη Δωδώνη ή με το ίδιο πνεύμα.

Γιατί στην Ήπειρο, ο ιερός λόγος δεν ταξιδεύει με στόμφο αλλά με μνήμη, πέτρα και σιωπή.

Όπως δείχνουν οι αρχαιολογικές συγκρίσεις, η Μάλτσιανη δεν αποτελεί εξαίρεση μέσα στο ιερό τοπίο της Ηπείρου.

Στη Δωδώνη, το μαντείο του Δία και της Διώνης στέκει ως το αρχαιότερο θρησκευτικό κέντρο, από τους ομηρικούς χρόνους έως και την ελληνιστική εποχή. Όμως δεν ήταν το μόνο. Διάσπαρτα στην Ηπειρωτική ενδοχώρα, υπήρχαν μικρότερα ιερά, αφιερωμένα στον Απόλλωνα, όπως στην Αμβρακία (σημερινή Άρτα), όπου λατρευόταν ως Πύθιος Σωτήρ.

Τα ευρήματα και οι μαρτυρίες για αρχαίο ιερό πάνω από τη Μονή του Θεολόγου εντάσσονται σ’ αυτό το ευρύτερο πλέγμα λατρευτικών τόπων, όπου η μνήμη και η λατρεία διατηρήθηκαν με διαδοχικά πρόσωπα από την αρχαιοελληνική λατρεία του θεού Απόλλωνα στην τιμή του Αγιου Ιωάννη Θεολόγου.

Όπως και σε άλλα σημεία της Ηπείρου, ο ιερός χώρος δεν σβήστηκε, αλλά επικαλύφθηκε, κάτω από τον σταυρό, ο ήλιος πίσω από τον Άγιο, ο Απόλλων.

Και τώρα, στο κατώφλι της μονής, η σιωπηλή αυτή μαρτυρία γίνεται φωνή όχι μόνο ενός προσώπου, αλλά ενός τόπου που επιμένει να θυμάται και να αποδεικνύει την ιστορία του με την ίδια του την ύλη, την πέτρα.