Ο κομματάρχης, η μικρή εξουσία που έγινε μεγάλη πληγή

 Ιωνας 12/4/2025

Από την Αλβανία του Χότζα στην Ελλάδα του σήμερα

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Αλλά συχνά μεταμφιέζεται.
Όσα πιστέψαμε πως αφήσαμε πίσω μας  την καταπίεση, τον έλεγχο, τον φόβο  επιστρέφουν, με νέα πρόσωπα, πιο εκλεπτυσμένα μέσα, πιο ήπιο προσωπείο. 

Στις πρώην κομμουνιστικές κοινωνίες, η μετάβαση στη δημοκρατία και την αγορά δεν συνοδεύτηκε πάντα από μετάβαση στην ελευθερία. Και στις πρώην δημοκρατίες, η ελευθερία κατέληξε συχνά να είναι υπόθεση των λίγων.

Ο κομματάρχης, τοπικός εκφραστής της απόλυτης εξουσίας στην Αλβανία του Χότζα, είναι μια φιγούρα που δεν πρέπει να τη δούμε απλώς σαν ιστορικό απολίθωμα, αλλά σαν μηχανισμό εξουσίας που μεταλλάσσεται και επιβιώνει ακόμα. Όχι πια μόνο στον βορρά  αλλά και στο δικό μας σπίτι.

Ο κομματάρχης ως σύμβολο ελέγχου.

Στην Αλβανία του Ενβέρ Χότζα, ο κομματάρχης ήταν το πρόσωπο του καθεστώτος μέσα στην τοπική κοινωνία.
Είχε τη δύναμη να σε ανεβάσει ή να σε εξαφανίσει. 

Έκρινε ποιος θα σπουδάσει, ποιος θα δουλέψει, ποιος θα έχει καθαρή βιογραφία. 

Οι άνθρωποι τον έτρεμαν περισσότερο από τον ίδιο τον νόμο. Το χωριό δεν είχε άλλον θεό. Μόνο αυτόν.

Η καθημερινή ζωή ήταν ένας διαρκής αγώνας επιβίωσης μέσα από τη σιωπή. Τα «σακούλια» με τρόφιμα και πεσκέσια δεν ήταν προσφορές ευγνωμοσύνης, αλλά εισιτήρια ελπίδας. Η φτώχεια ήταν οργανωμένο εργαλείο εξουσίας. Κι όσο πιο αμόρφωτος ήταν ο πολίτης, τόσο πιο ακίνδυνος ήταν για το καθεστώς.

Αυτή η λειτουργία εξουσίας ο απόλυτος έλεγχος των πόρων, της πληροφορίας και της δυνατότητας του άλλου να ζήσει είναι το θεμέλιο κάθε αυταρχικού μοντέλου. Και, όπως αποδεικνύεται, δεν χρειάζεται ιδεολογική στολή για να επιβιώσει.

Από τον κομματάρχη του κομμουνιστικού  κόμματος στον κομματάρχη της αγοράς

Στην Ελλάδα του 2025, δεν έχουμε κομματάρχες με εξουσιοδοτήσεις από το μπιρό. Έχουμε όμως βουλευτές και δημάρχους που λειτουργούν με την ίδια λογική. Το πελατειακό κράτος, η διαφθορά, η διαπλοκή και η συγκάλυψη δεν είναι απόνερα κάποιου παλιού καθεστώτος. Είναι η κανονικότητα. Και η κανονικότητα αυτή αναπαράγεται, όχι μέσα από τη βία, αλλά μέσα από την ανοχή.

Η εξουσία σήμερα δεν χρειάζεται να σε εξορίσει. Αρκεί να μην σε προσλάβει.
Δεν χρειάζεται να σε φυλακίσει. Αρκεί να μην σε ακούσει.
Δεν χρειάζεται να σε φιμώσει. Αρκεί να σε αγνοήσει.

Όπως τότε, έτσι και τώρα, η εξουσία δεν θέλει πολίτες με φωνή. Θέλει πελάτες με ανάγκες.
Άνθρωποι που χρωστάνε χάρες. Που σιωπούν για να μην «χαλάσουν σχέσεις».
Που περιμένουν έναν γνωστό, μια θέση, ένα τηλέφωνο.

Στις δημόσιες προσλήψεις, χιλιάδες νέοι με πτυχία και προσόντα αποκλείονται γιατί δεν έχουν άκρες. Διαγωνισμοί με κομμένα και ραμμένα κριτήρια, ώστε να ευνοούνται οι σωστοί.  Αξιοκρατία μόνο στη θεωρία.

Στη δικαιοσύνη, υποθέσεις που αφορούν πολιτικά πρόσωπα ή ισχυρούς επιχειρηματίες θάβονται για χρόνια. Ο απλός πολίτης που θα διεκδικήσει το δίκιο του θα βρεθεί αντιμέτωπος με τοίχους, έξοδα και καθυστερήσεις.

Στην τοπική αυτοδιοίκηση, αναθέσεις και έργα μοιράζονται ανάλογα με τις πολιτικές σχέσεις, όχι με τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Δημόσιοι πόροι γίνονται εργαλείο αναπαραγωγής της τοπικής μικροεξουσίας.

Στο πανεπιστήμιο, φοιτητές που δεν έχουν πλάτες μένουν έξω από μεταπτυχιακά και προγράμματα. Και νέοι επιστήμονες εργάζονται με επισφαλείς συμβάσεις, ελπίζοντας σε μια ευκαιρία που αργεί να έρθει.

Το σύστημα αλλάζει πρόσωπα, όχι συνείδηση

Το πιο ανησυχητικό είναι πως αυτή η πραγματικότητα δεν προκαλεί πια οργή.
Προκαλεί… συνήθεια.
Οι πολίτες μαθαίνουν να ζουν με το «έτσι είναι», με το «εγώ δεν μπορώ να το αλλάξω».
Έτσι, ο κομματάρχης δεν χρειάζεται πια να επιβάλει τον εαυτό του.
Τον κουβαλάμε μόνοι μας.

Αυτή η εσωτερικευμένη εξάρτηση – η ιδέα πως για να πετύχεις πρέπει να έχεις πλάτες – είναι το θεμέλιο κάθε στρεβλής κοινωνίας.
Και όσο το δεχόμαστε, όσο το αναπαράγουμε, τόσο πιο μακρινή γίνεται κάθε ιδέα ουσιαστικής Δημοκρατίας.

Ο κομματάρχης δεν πέθανε.
Απλώς άλλαξε ρόλο.
Σήμερα κρατά tablet αντί για φάκελο. Μιλάει για καινοτομία, για ανάπτυξη, για μεταρρυθμίσεις αλλά στο παρασκήνιο λειτουργεί με την ίδια λογική, έλεγχος, εξάρτηση, επιβίωση μέσα από σιωπή.

Η ευθύνη, όμως, δεν βαραίνει μόνο την εξουσία. Βαραίνει και την κοινωνία.
Γιατί η πιο σκληρή μορφή εξουσίας είναι εκείνη που ο πολίτης δεν την πολεμά, αλλά τη θεωρεί φυσική.

Η ιστορία του κομματάρχη είτε στην Αλβανία του Χότζα είτε στην Ελλάδα του σήμερα  είναι μια ιστορία που δεν τελειώνει, αν δεν την τελειώσουμε εμείς.
Όχι μόνο με νόμους, όχι μόνο με πολιτικές αλλαγές,  αλλά με αλλαγή νοοτροπίας.

Και μέχρι να συμβεί αυτό, ο κομματάρχης θα συνεχίσει να κυβερνά ίσως όχι από πάνω,
αλλά από μέσα μας.