Ανάμεσα σε αρχαία ιερά και ξεχασμένες ακροπόλεις, η πίστη επιβιώνει εκεί όπου η ιστορία και η παράδοση γίνονται ένα.
Η Μάλτσιανη δεν είναι απλώς ένα χωριό είναι ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό ιστορίας, αρχαιοτήτων και πίστης. Εκεί όπου τα αρχαία ιερά της Αθηνάς και της Αρτέμιδος γειτνιάζουν με την πέτρινη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ο τόπος ανασαίνει μέσα από τις γενιές. Σήμερα, θυμόμαστε τον Άγιο που έμελλε να γίνει φύλακας και σημείο αναφοράς για τους πάνωμερίτες και για όλους όσοι κουβαλούν τη Μάλτσιανη στην ψυχή τους.
Αν και το χωριό Μάλτσιανη είναι ένας τόπος ιερός για τους χωριανούς πού κάποτε είχε 17 εκκλησίες, και μετρά χιλιάδες χρόνια ύπαρξης εκεί ψηλά στης παρυφές του Σιεντενίκου.
Σύμφωνα με όσα αρχαιολογικά μνημεία που διασώζονται ακόμη σήμερα, και με τις καταγραφές που υπάρχουν από την εποχή του Θουκυδίδη, του Στράβωνα και μεταγενέστερων, αν και δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη η περιοχή που αναφέρεται ως Μάλτσιανη, η (Μαλσιανή)η (Μολλωσιανή) εν τούτοις όμως μέσα στα γεωγραφικά όρια που αναφέρουν είναι και το χωριό μας.
Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε το θέμα διαφορετικά, να δούμε τι διασώζεται ακόμη σήμερα στο χωριό μας.
Πρώτον η Ακρόπολη Ελίκρανων στο τοπωνύμιο Αέλια, κάστρο αρχαϊκής περιόδου με δύο διαζώματα που τα ερείπια τους σώζονται ακόμη σήμερα.
Δεύτερο στοιχείο τα αρχαία τοίχοι στους Βουρλάτες στον Άγιο Νικόλαο, ακριβώς δίπλα βρίσκεται το αρχαίο ιερό της Θεάς Αρτέμιδος σύμφωνα με τις αφηγήσεις των χωριανών που έρχονται από γενιά σε γενιά.
Τρίτον το αρχαίο ιερό της θεάς Αθηνάς που βρίσκεται η εκκλησία Κοιμήσεως Θεοτόκου στο κέντρο του χωριού, προστατευόμενο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τέταρτον τα αρχαία κυκλώπεια τοίχοι στην Πλασιά.
Αν πάρουμε σαν δεδομένα τα παραπάνω ερείπια που σώζονται ακόμη σήμερα, σημαίνει ότι το χωριό κατοικείται χιλιάδες χρόνια.
Ένας Άγιος που για εμάς τους χωριανούς θεωρείται ο προστάτης του χωριού μας, κυρίως όμως για τους πανωμερίτες είναι ο Άγιος Νικόλαος.
Θυμάμαι παιδί που έλεγε η γιαγιά Α.Π.: «Μας προστατεύει ο Αϊ-Νικόλας, εμάς παιδί μου».
Πληροφορίες ή καταγραφές σχετικά με την κατασκευή του Αγίου δεν υπάρχουν, όμως ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα λίγο διαφορετικά η πρώτη καταγραφή που έγινε στην περιοχή μας και γενικότερα στην Ήπειρο ήταν από τους Σλάβους όταν κατέβηκαν στην Ήπειρο το 1280.
Γεγονός που μαρτυράται και από τις ονομασίες που συναντάμε στα χωριά μας: Τσερκοβίτσα, Γριάζδανη, Σμινέτση και σε πολλά τοπωνύμια.
Θα σταθώ στην ονομασία του όρους Σιεντενίκου που έχει μια ιδιαίτερη αξία για εμάς. Αν ψάξουμε τη ρίζα της λέξης και την ετυμολογία, σημαίνει ότι προέρχεται από τα σλαβικά και σημαίνει Σβέτι Νικόλα, δηλαδή Άγιος Νικόλαος πράγμα που σημαίνει ότι η εκκλησία υπήρχε πριν την κάθοδο των Σλάβων και από αυτήν πιθανόν πήρε την ονομασία το όρος Σιεντενίκου.
Ένα άλλο στοιχείο που έχει ιδιαίτερη σημασία να τονίσουμε είναι οι μαρτυρίες των χωριανών ότι το χωριό μέχρι και τα μέσα του 1850 βρισκόταν στους Βουρλάτες και δεν έχουμε κάποια καταγραφή ώστε να γνωρίζουμε πότε πρωτοκατοικήθηκε εκεί το χωριό.